DEPRESJA U DZIECI
Zaburzenie afektywne, jakim jest depresja, często występuje u osób dorosłych. Wydawać by się mogło, że w okresie dzieciństwa ten problem nie występuje. Tymczasem depresja dotyka również dzieci i młodzież, a wiek, w którym pojawia się pierwszy jej epizod, w obecnych czasach obniża się. Czym charakteryzuje się depresja, jak ją rozpoznać i co robić?
Depresja u dzieci czy młodzieży nie różni się zanadto od zaburzenia występującego wśród dorosłych. Istnieje jednak kilka objawów typowych dla depresji dziecięcej. Najważniejszy jest tutaj oczywiście nastrój. U dorosłych dominuje smutek, u dzieci - drażliwość czy też złość i wrogość. Częsty jest również krzyk i płacz, których przyczyn nie do końca rozumiemy. Agresja dziecka często jest skierowana ku sobie. Jego obniżony nastrój obserwujemy raczej w postawie ciała i wyrazie twarzy niż w wypowiedziach. Dzieci skarżą się niejednokrotnie na bóle brzucha. Stają się wycofane, niechętnie biorą udział w zabawach z rówieśnikami, nie rozwijają swoich zainteresowań. Przejawiają brak motywacji do działania, wydają się być zamknięte w sobie. U starszych dzieci występuje także poczucie bezradności i beznadziejności, a także tzw. Triada Depresyjna: negatywna ocena świata, siebie i przyszłości. Dzieci mogą mieć trudności z koncentracją uwagi, czuć się czemuś winne i przejawiać nasilony lęk przed przyszłością. Poczucie własnej wartości oraz skuteczności nieraz jest obniżone. Rzadko obserwuje się jednak zaburzenia snu (nadmierna senność czy bezsenność) czy apetytu oraz spowolnienie psychomotoryczne,
które występują u osób dorosłych. Zaburzenie rzadko prowadzi również do samobójstwa, na które nieraz decydują się dorośli oraz młodzież.
W okresie dzieciństwa depresja nie występuje sama, najczęściej towarzyszy jej przynajmniej jedno zaburzenie. Zwykle są to zaburzenia lękowe, zaburzenia zachowania, ADHD, czy zachowania opozycyjno-buntownicze.
Nie jest łatwo określić, co jest przyczyną depresji. Mogą się do niej przyczynić różnego rodzaju negatywne wydarzenia życiowe. Stanowią czynnik ryzyka zwłaszcza wtedy, kiedy jest ich wiele, następują szybko po sobie i trwają długo w czasie. Szczególnie trudna jest utrata lub ryzyko utraty rodzica, co wiąże się z poważnymi problemami emocjonalnymi. Śmierć innej bliskiej osoby, konflikty, rozwód rodziców czy doświadczenie innej trudnej sytuacji rodzinnej również przyczyniają się do wystąpienia symptomów depresji. Jej rozwojowi mogą sprzyjać konflikty rówieśnicze, doświadczanie przemocy, inna choroba czy zmiana środowiska. Wystąpienie zaburzenia może być swoistym sposobem na poradzenie sobie z bólem i cierpieniem, a także efektem permanentnego zmęczenia. Innym czynnikiem ryzyka są trudności ekonomiczne dotykające rodzinę, rozumiane jako ubóstwo. Może się to wiązać z brakiem stabilności zarówno dla dziecka, jak i rodziców, których samych mogą dotknąć objawy depresji. Nieraz negatywnie wpływa to na ich funkcje rodzicielskie. Odwrotną sytuacją jest nadmierne dążenie rodziców do osiągnięć materialnych czy sukcesów zawodowych. Jest to postawa „mieć” zamiast „być”, która sprawia, że celem nieraz przestaje być dobro dziecka, a zyski materialne. W takiej sytuacji dziecko może czuć się zagubione i osamotnione. Chłodne relacje z rodzicami, nadmierna krytyka z ich strony czy ich niedostępność również mogą stanowić czynnik ryzyka zaburzenia. Co więcej, jego wystąpienie zależy nie tylko od środowiska i trudnych wydarzeń. Do rozwoju depresji przyczyniają się także czynniki biologiczne i psychologiczne tworzące tzw. czynniki predysponujące. Mowa tutaj o podłożu genetycznym, a więc występowaniu w rodzinie zaburzeń afektywnych, czy wcześniej przebyte choroby. Właściwości psychologiczne oznaczają m.in. niską samoocenę, podatność na zranienie, poczucie, że nie posiada się kontroli nad istotnymi sprawami, niewielkie umiejętności społeczne czy wyuczona bezradność. Oczywiście niska wiara w siebie czy występowanie zaburzenia u innych członków rodziny nie przesądza o rozwoju depresji. Wszystko zależy właśnie od interakcji czynników predysponujących, środowiska, a także czynników wyzwalających, a więc trudnych wydarzeń życiowych. Kiedy depresja wystąpi, wiele czynników może ją podtrzymywać. Są to m.in. skupianie się na negatywnych aspektach zdarzeń i niedostrzeganie pozytywów, przypisywanie sobie winy i zbyt surowych kar za niepowodzenia, zbyt wysokie oczekiwania wobec samego siebie czy niska motywacja do działania.
Dziecko jest członkiem rodziny, a więc systemu, w którym wszystkie elementy oddziałują na siebie wzajemnie. Jeśli więc wystąpi zaburzenie, funkcjonowanie całej rodziny ulegnie zmianie, a pozostali członkowie dobitnie odczują jej skutki. Wiąże się to z silnym stresem, frustracją oraz zmęczeniem. Niezrozumienie zachowania dziecka i brak sił nieraz przyczyniają się do powstawania nowych konfliktów. Jeśli rodzina nie wytrzyma tej próby, może się nawet rozpaść. Dlatego tak ważne jest szybkie rozpoznanie objawów i interwencja.
Niezwykle pomocna w leczeniu depresji, zarówno dorosłych, jak i dzieci, jest terapia poznawczo-behawioralna zwana terapią CBT. Ma ona pomóc zrozumieć, w jaki sposób zaburzenie zmieniło sposób myślenia osoby. Zniekształcenia dotyczą siebie samego, świata i przyszłości. Charakterystyczne jest czarnowidztwo, koncentrowanie się tylko na negatywach, nadmierne uogólnianie, wyolbrzymianie niepowodzeń i silne poczucie winy. W toku terapii pacjent uczy się na nowo interpretować swoje doświadczenia, tak by móc adekwatnie postrzegać rzeczywistość. Nabywa umiejętności konstruktywnego rozwiązywania problemów i zmiany zachowania, które do tej pory dezorganizowało jego życie. Uczy się działać skutecznie poprzez trening aktywności, zdobywa wiedzę, jak radzić sobie z lękiem czy stresem. Terapia uwzględnia wiek i możliwości dziecka, tak by osiągnąć zamierzony rezultat. Niezwykle ważna w CBT jest psychoedukacja. Pacjent ma rozumieć, w jaki sposób jego myśli i przekonania wpływają na jego samopoczucie i zachowanie. Co więcej, w terapię włączana jest rodzina dziecka, a jej rola ma duży wpływ na proces zdrowienia. Rodzice również zdobywają nową wiedzę, są obecni i towarzyszą dziecku w nabywaniu umiejętności radzenia sobie z problemami i zmiany sposobu myślenia. W domu pomagają tę nową wiedzę zastosować. Zarówno rodzice, jak i dzieci dowiadują się, czym jest depresja, jak można wpływać na jej przebieg i jak najlepiej przystosować się do nowej sytuacji. Terapia skupia się na teraźniejszości, a więc bieżących problemach i ich modyfikacji. Dostarcza nowych narzędzi i porządkuje wiedzę. Wymaga aktywności zarówno dziecka, jak i terapeuty. Dzięki temu mali pacjenci mogą zyskać poczucie kontroli, jako że sami współdecydują o przebiegu terapii. Zarówno u dziecka, jak i jego rodziny zmniejsza się lęk o przyszłość, a pojawia się nadzieja na wygraną.
Źródła:
Kolendo, N. i Wronka, H. (2021). Depresja wśród dzieci i młodzieży–przebieg, leczenie oraz wpływ na system rodzinny. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 45(1), 158-166.
Kołodziejek, M. (2008). Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapia, 2(2), 15-33.
Link-Dratkowska, E. (2011). Depresja dzieci i młodzieży - podejście poznawczo-behawioralne. Teoria i terapia. Psychiatria, 8(3), 84-90.
Radziwiłłowicz, W. (2018). Negatywne wydarzenia w życiu dzieci i młodzieży–między ryzykiem wystąpienia depresji a wzrostem potraumatycznym. Polskie Forum Psychologiczne, 23(3), 543-556.
Źródło grafiki:
www.psychoterapiacotam.pl
Przygotowała:Natalia Gomolec- psycholog
„O Tobie bajka mówi pod zmienionym imieniem.”
Mutato nomie de te fabula narratur. (łac.)
~Horacy
Kilka słów o bajkoterapii
Każdy rodzic wie, że literaturą przeznaczoną dla dzieci są bajki, różnego rodzaju opowiadania, wiersze i baśnie. Ich czytanie ma być formą spędzenia czasu z dzieckiem, służyć jego nauce o świecie. Bajki mają pouczać i wspierać. Kiedy mówimy więc o bajkoterapii, skoro czytanie dzieciom krótkich opowiadań jest w wielu domach na porządku dziennym? Czy historię Czerwonego Kapturka można nazwać terapeutyczną?
Bajkoterapię określa się jako metodę zmniejszania lęku u dzieci. Jest skierowana do dzieci w wieku od 4 do 9 lat. Należy jednak dodać, że doznawanie lęku nie jest niczym złym, wręcz przeciwnie - rozwojowym. Lęk staje się zaburzeniem wtedy, kiedy będąc pod jego wpływem dziecko nie może zwyczajowo funkcjonować, a jego życie staje się zdezorganizowane. U młodszych i starszych dzieci lęk wynika z różnych przyczyn, jednak w każdym przypadku pomocna może się okazać bajkoterapia. Co ważne, bajkoterapią określa się także działania profilaktyczne - bajki pomagają przygotować na trudną sytuację, np. wizytę u lekarza, ale też na poważne zmiany w życiu dziecka, takie jak pojawienie się młodszego rodzeństwa.
W bajkach przedstawiane są zjawiska ważne dla dziecka, problemy, z jakimi się boryka. Słuchając tego typu historii dziecko może odnieść je do siebie samego, a następnie wykorzystać przedstawione strategie do walki z tym, co dla niego trudne. Bajkoterapia ma więc uczyć dziecko strategii radzenia sobie z własnymi lękami. Charakterystyczne dla niej jest to, że zawsze kończy się pozytywnie. Szczęśliwe zakończenie ma za zadanie wzbudzić w dziecku poczucie własnej wartości oraz nadzieję, że i jego problemy zostaną rozwiązane. Ma również uświadamiać, że inne osoby także borykają się z podobnymi trudnościami. Bajka ma korygować postawy, których jako dorośli nie akceptujemy. Wydarzenia z bajek uczą zachowań społecznych, rozwiązywania konfliktów rówieśniczych, kształtują zachowanie dziecka, które dopiero przyswaja sobie pewne normy i zasady. Bajki dają wzór postępowania, pokazują, według jakich reguł działa świat. Poprzez napisany tekst dziecko poznaje rzeczywistość. Można powiedzieć, że bajki w pozytywny sposób wpływają na rozwój dziecka, kształtują jego osobowość. Dziecko może przygotować się do pełnienia w życiu różnych ról, uczyć się, w jaki sposób wykorzystywać swoje własne możliwości i zasoby. Co więcej, słuchanie bajek rozwija słownictwo dzieci, wspomaga komunikację, a do tego odpręża i relaksuje.
Bajkoterapia to nie to samo co czytanie baśni. W baśniach zachowanie czarnego charakteru określamy jako złe. Dlaczego? Dlatego że sama postać jest zła. W bajce terapeutycznej nigdy nie określa się bohaterów w ten sposób. Nikt nie jest lękliwy, zły ani niegrzeczny. Bohater postępuje niewłaściwie, ponieważ nie poznał dotąd alternatywy dla swojego zachowania, tudzież wezbrało w nim zbyt dużo nieprzyjemnych emocji. Co więcej, w bajce terapeutycznej rozwiązanie, jakie znajduje główny bohater, jest realnie możliwe. Jego problem nie znika w wyniku działania magii, cudu ani zaczarowanej różdżki. Mogą podsunąć mu je przyjaciele, ale to on sam staje na wysokości zadania i wykorzystuje daną strategię do walki ze strachem czy jakimkolwiek innym problemem. Staje się wzorem do naśladowania przez dziecko. Bohater jest tym, z kim dziecko się utożsamia. Jest do niego podobny, tak jak jego problem przypomina rzeczywistą trudność dziecka. Zachowanie bohatera i jego zakończona szczęśliwie historia stanowią emocjonalne wsparcie.
Wyróżnia się trzy rodzaje bajek terapeutycznych. Pierwszym z nich są bajki relaksacyjne. Opierają się one na wielozmysłowości i rozwijają wyobraźnię dzieci. Ich celem jest wyciszenie oraz odprężenie, np. po emocjonującym dniu czy trudnym przeżyciu. Tekst bajki ma sprawić, by dziecko poczuło się bezpiecznie, ale także nabrało sił i zyskało nową energię do działania. Bohater tego typu historii obserwuje świat i doświadcza go wszystkimi zmysłami. Jego aktywność oparta jest na odpoczynku. Drugim rodzajem bajek są bajki psychoedukacyjne. Mają one na celu poszerzyć wiedzę dziecka, a także obniżyć napięcie, jakie spowodowała realna bądź wyobrażona sytuacja. Bajki wyjaśniają przyczyny i skutki tej sytuacji, pokazują, w jaki sposób należy się zachować. Bajka psychoedukacyjna oswaja z trudną sytuacją, uczy szukać rozwiązań. Bajki psychoedukacyjne mogą dotyczyć tematu odrzucenia przez rówieśników, niskiej samooceny, wagi przyjaźni i miłości w rodzinie, zachowań prospołecznych, dbania o higienę itd. Trzecim rodzajem bajek są bajki psychoterapeutyczne. Odpowiadają one na konkretny problem dziecka, mają za zadanie obniżyć lęk i pokazywać, jak radzić sobie z trudnymi emocjami. Bajki psychoterapeutyczne posiadają rozbudowaną fabułę i są dłuższe. Po jej lekturze dziecko ma czuć się dowartościowane, akceptowane i wspierane. Bohaterowie tego typu historii dają poczucie pewności, wyjaśniają, w jaki sposób postępować, ale także akceptują popełniane błędy. Bajki psychoterapeutyczne mogą dotyczyć tematu lęku przed nową sytuacją, zjawiskami przyrody, samotnością, odejściem bliskiej osoby itd.
Bajkę terapeutyczną możemy poznać po jej schemacie. Bardzo ważne jest miejsce akcji, czyli tak zwane tło. Musi być ono znane dziecku i bezpieczne. Akcja bajki może rozgrywać się w jego domu czy w przedszkolu. Poznajemy w niej głównego bohatera, który wykreowany jest tak, aby dziecko mogło się z nim zidentyfikować - jest w podobnym wieku, najlepiej, aby był tej samej płci. Bohater zmaga się z jakimś problemem, który jest taki sam bądź zbliżony do problemu dziecka. Kolejnym elementem schematu jest rozwiązanie problemu. Musi być ono realnie możliwe oraz etyczne. Zakończenie bajki jest szczęśliwe, ma wzbudzać w dziecku pozytywne emocje oraz poczucie bezpieczeństwa.
Bajki terapeutycznie nie pouczają, jedynie wskazują możliwe wyjścia z trudnych sytuacji, zachęcają do działania, pomagają obniżyć lęk i dają nadzieję. Są pomocne nie tylko dzieciom, ale także rodzicom czy opiekunom. Dzięki nim może być nam łatwiej zrozumieć problemy najmłodszych. Co ważne, ich wspólne czytanie pozwala pogłębiać więź, dawać dzieciom akceptację i siłę do stawiania czoła trudnym sytuacjom.
Źródła:
Fabrykiewicz, A. (2017). Bajkoterapia w środowisku edukacyjnym dzieci w wieku przedszkolnym. Przegląd terapeutyczny, 11, 1-38.
Sufa, B. i Janas, M. (2018). Bajkoterapia jako skuteczna metoda wspomagająca rozwój dziecka. Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna, 2(12), 413-425.
Szkolak-Stępień, A. (2019). Terapeutyczna moc bajki. Pedagogika Przedszkolna i Wczesnoszkolna, 2(14), 7-15.
Tarłowska, M. Rola bajek terapeutycznych. Pobrane z ps14.kielce.eu (09.04.2021).
Żurko, M. (2016). Elementy biblioterapii – propozycja dydaktyczna (Psychologia kliniczna dziecka). Przegląd Biblioterapeutycznny, 4(1), 43-53.
Materiały szkoleniowe ze szkolenia „Bajkoterapia w praktyce. Psychoterapeutyczna rola bajki”. Centrum Szkoleń Psychologiczno-Pedagogicznych SUPERWIZJA. (20.11.2020).
Źródło grafiki:
SieWie.pl
Przygotowała:Natalia Gomolec- psycholog
Terapia logopedyczna
W I semestrze roku szkolnego 2020/21 przeprowadziłam badania przesiewowe w 5 grupach- w sumie 122 dzieci, z czego 41 zakwalifikowałam do terapii logopedycznej, natomiast 6 ma terapię w ramach wczesnego wspomagania rozwoju dziecka lub rewalidacji. Ogółem 47 dzieci ma zajęcia logopedyczne. Zdiagnozowałam następujące przypadki zaburzeń mowy:
opóźniony rozwój mowy – 9 dzieci;
dyslalia – 26 dzieci;
jąkanie – 3 dzieci;
afazja- 4 dzieci;
autyzm – 1 dziecko;
stymulacja j.polskiego – 4 dzieci.
Na podstawie rodzaju zaburzeń mowy w każdej grupie potworzyłam zespoły liczące od 2 do 4 dzieci w każdym, w sumie 13 zespołów:
grupa I – 2 zespoły
grupa II – 2 zespoły
grupa III – 3 zespoły
grupa IV – 3 zespoły
grupa V – 3 zespoły
6 dzieci ma zajęcia indywidualne:
2 - rewalidacja- na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego,
2-WWRDz - na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka,
2- rewalidacja oraz WWRDz.
Agata Czarnowska-Kazimierczak-logopeda
Spostrzeżenia psychologa po pierwszym półroczu i wnioski do dalszej pracy
W czasie pierwszego semestru prowadzone były zajęcia indywidualne z dziećmi o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju oraz rewalidacji. Dodatkowo, w miarę potrzeb, umożliwiano dzieciom spotkania indywidualne lub w mniejszych zespołach. Prowadzono także obserwacje w grupach oraz konsultacje z nauczycielami odnośnie bieżących spraw. Przewidziano także czas dla rodziców - podczas spotkań omawiano dotychczasową pracę i aktywność dzieci w przedszkolu, dokonywano wymiany uwag i spostrzeżeń oraz planowano dalszą pomoc w miarę potrzeb. Spotkania z rodzicami przebiegały indywidualnie bądź w zespołach, w których udział brali wychowawcy klas i logopeda.
Utworzono grupę i przeznaczono czas na zajęcia wspierające umiejętności społeczno-emocjonalne dla kilkorga dzieci z różnych grup. Zauważono, że obszarem do dalszej pracy jest właśnie strefa emocjonalna dzieci - nauka rozumienia, rozpoznawania i wyrażania emocji w sposób konstruktywny. Warto przekazywać dzieciom wiedzę z zakresu technik relaksacji oraz wyciszenia. Innym ważnym obszarem są relacje rówieśnicze, a więc ich nawiązywanie i dalsze rozwijanie. Szczególnie istotna będzie nauka współpracy podczas różnych zadań oraz zabaw, prowadzenie skutecznej komunikacji z rówieśnikami czy też wyrażanie swoich potrzeb i próśb.
Prowadzone będą również bieżące konsultacje z nauczycielami oraz wymiana spostrzeżeń. Przewidziano możliwość spotkań z dziećmi w miarę potrzeb i przygotowywanie zajęć o tematyce istotnej dla konkretnego dziecka. Nadal organizowane będą spotkania z rodzicami i omawianie istotnych spraw.
Natalia Gomolec-psycholog
Niepokojące objawy w wieku przedszkolnym :
źródło: www.poradnikautystyczny.pl
44-310 Radlin
ul. Mielęckiego 13
pp2@radlin.pl
+48 32 72 92 748
